Nhà khoa học cảnh báo mối nguy từ virus ‘ngủ đông’ 50.000 năm

Hai tuần cắm trại trên bờ sông Kolyma đầy muỗi và bùn lầy ở Nga có thể không phải là chuyến công tác hấp dẫn nhất. Tuy vậy, nhà virus học Jean-Michel Claverie sẵn sàng chấp nhận những khó khăn này để có thể khám phá sự thật về “virus xác sống” – một trong những nguy cơ tiềm tàng biến đổi khí hậu gây ra cho sức khỏe cộng đồng.

Hãng tin Bloomberg (Mỹ) cho biết, những khám phá của ông Jean-Michel Claverie làm sáng tỏ thực tế nghiệt ngã về sự nóng lên toàn cầu khi nó làm tan băng tầng đất vốn bị đóng băng trong nhiều thiên niên kỷ.

Tầng đất đóng băng vĩnh cửu từng là nơi sinh sống của động vật, cung cấp những điều kiện hoàn hảo để bảo tồn chất hữu cơ: Tự nhiên, tối, không có oxy và rất ít hoạt động hóa học. Ở Siberia, nó có thể sâu tới 1 km – nơi duy nhất trên thế giới có tầng đất đóng băng vĩnh cửu sâu đến vậy.

Ông Jean-Michel Claverie đã dành nhiều năm nghiên cứu các virus “xác sống” ẩn mình trong tầng băng vĩnh cửu.

Claverie (73 tuổi) đã dành hơn một thập niên để nghiên cứu các loại virus “khổng lồ”, bao gồm cả những loại virus gần 50.000 năm tuổi được tìm thấy sâu trong các tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia.

Trái Đất đã ấm hơn 1,2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp và các nhà khoa học dự đoán Bắc Cực có thể không còn băng vào mùa Hè những năm 2030. Xuất hiện lo ngại rằng khí hậu nóng hơn sẽ giải phóng khí nhà kính như methane vào khí quyển do hiện tượng tan băng vĩnh cửu trong khu vực đã được ghi nhận rõ ràng. Tuy nhiên, mầm bệnh “ngủ đông” lại là mối nguy hiểm ít được chu ý hơn.

Năm 2022, nhóm của ông Claverie đã công bố nghiên cứu cho thấy họ đã trích xuất được nhiều loại virus cổ xưa từ tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia, tất cả chúng đều có khả năng lây nhiễm.

Trong cuộc phỏng vấn tại phòng thí nghiệm của ông ở Đại học Aix-Marseille (Pháp), Claverie nói: “Với biến đổi khí hậu, chúng ta đã quen mối nguy hiểm đến từ phía Nam (các căn bệnh từ khu vực nhiệt đới ấm áp). Bây giờ, chúng tôi nhận ra rằng có thể có nguy hiểm đến từ phía Bắc khi tầng đất đóng băng vĩnh cửu tan ra và giải phóng vi khuẩn, virus”.

Ông Jean-Michel Claverie trong phòng thí nghiệm ở Đại học Aix-Marseille (Pháp).

Một đợt nắng nóng ở Siberia vào mùa Hè năm 2016 đã kích hoạt bào tử bệnh than, dẫn đến hàng chục ca nhiễm, khiến một em nhỏ tử vong và hàng nghìn con tuần lộc chết.

Vào tháng 7 năm nay, một nhóm các nhà khoa học đã công bố phát hiện cho thấy ngay cả các sinh vật đa bào cũng có thể sống sót trong điều kiện đóng băng vĩnh cửu ở trạng thái trao đổi chất không hoạt động. Nhóm nhà khoa học này đã hồi sinh thành công một con giun tròn 46.000 năm tuổi từ tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia chỉ bằng cách bù nước cho nó.

Ông Teymuras Kurzchalia tại Viện Di truyền và Sinh học Tế bào Phân tử Max Planck (Đức), người tham gia nghiên cứu, cho biết: “Điều cơ bản là chúng ta có thể ngăn chặn sự sống và sau đó tái sinh nó”.

Trong nhiều năm, các cơ quan y tế toàn cầu và nhiều chính phủ đã theo dõi bệnh truyền nhiễm chưa được biết đến mà con người không có khả năng miễn dịch cũng như không có phương pháp điều trị bằng thuốc. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vào năm 2017 đã bổ sung “Bệnh X” vào danh sách rút gọn các mầm bệnh được coi là ưu tiên hàng đầu để nghiên cứu và xây dựng lộ trình ngăn chặn dịch bệnh. Kể từ khi đại dịch COVID-19 khiến thế giới đóng cửa trong nhiều tháng, những nỗ lực này càng được tăng cường.

Người phát ngôn của WHO Margaret Harris, cho biết: “WHO làm việc với hơn 300 nhà khoa học để xem xét bằng chứng về tất cả các dòng virus và vi khuẩn có thể gây ra dịch bệnh và đại dịch, bao gồm cả những bệnh có thể hình thành khi tầng đất đóng băng vĩnh cửu tan”.

Mặc dù phần lớn không có mối liên hệ với nhau, nhưng nghiên cứu của riêng ông Claverie cũng có phạm vi tương tự. Vào năm 2014, Claverie lần đầu tiên chứng minh các virus “sống” có thể được chiết xuất từ tầng đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia và hồi sinh thành công. Vì lý do an toàn, nghiên cứu của ông chỉ tập trung vào các loại virus không mang rủi ro lây nhiễm vô ý cho con người.

Vào năm 2019, nhóm của ông đã tiến hành phân lập 13 loại virus mới, trong đó có một loại virus bị đóng băng dưới hồ hơn 48.500 năm trước, từ bảy mẫu đất đóng băng vĩnh cửu ở Siberia. Công bố những phát hiện này trong một nghiên cứu năm 2022, ông Claverie nhấn mạnh rằng việc nhiễm virus từ một mầm bệnh cổ xưa, chưa được biết đến ở người, động vật hoặc thực vật có thể gây ra những tác động “thảm họa”.

Ông Claverie nói: “50.000 năm quay ngược thời gian đưa chúng ta đến thời điểm người Neanderthal biến mất. Nếu người Neanderthal chết vì một căn bệnh do virus chưa xác định và loại virus này tái xuất, nó có thể là mối nguy hiểm cho chúng ta”.

Theo Báo Bắc Giang